Nghi lễ Hét Khoăn thường diễn ra từ chiều hôm trước, qua
đêm, đến hết ngày hôm sau, tại gian thờ tổ tiên người được mừng sinh nhật. Để
thực hiện nghi lễ, chủ nhà phải mời thầy cúng về cầu an, cầu bản mệnh, sức khoẻ
cho người được mừng sinh nhật, sau đó cho cả gia đình. Lễ vật cúng gồm có: lợn
quay, gà luộc, bánh dày đặt trong các mâm: đón mừng hồn, vía; cầu mong sức khỏe;
cúng trên ban thờ tổ tiên, mâm tiền và gạo dùng cho người âm.
Khi thực hiện nghi lễ, thầy cúng không sử dụng sách mà
phải học thuộc lòng các bài cúng và thực hiện các nghi thức chính, bao gồm: Nghi
thức cúng xin phép tổ tiên: mời tổ tiên chủ nhà về chứng kiến buổi
lễ và phù hộ cho con cháu mạnh khỏe, bình an; Nghi
thức cầu sức khỏe, cầu bình an: cầu mong cho hồn yên tâm, vui vẻ mà
gắn bó lâu dài với thể xác; Nghi
thức đổ thêm nước sinh mệnh: với ý nghĩa bổ sung sinh khí, tinh thần
cho ông bà sống thọ, có nhiều phúc lộc; Nghi
thức trồng cây mệnh: tượng trưng cho số mệnh của ông bà, mong ông bà
mạnh khỏe, tươi tốt như cây rừng; Nghi
thức bổ sung lương thực vào bịch gạo mệnh: để gia hạn với Nam Tào,
kéo dài tuổi thọ người được mừng sinh
nhật.
Sau đó, thầy cúng thực hiện nghi thức cúng cầu mong sức
khỏe, bình an cho chủ nhà, đồng thời báo cáo với tổ tiên đã tìm thấy hồn vía bị
lạc về đúng với chủ, đã đổ đầy giếng nước, trồng được cây tươi tốt, khỏe mạnh,
đã đổ đầy bịch gạo mệnh và làm lễ cấp tiền mã cho thiên binh, thiên tướng, cảm
ơn họ vì đã giúp thầy cùng gia đình hoàn thành các nghi lễ mừng sinh
nhật.
Kết thúc nghi lễ, thầy cúng chúc mừng mọi vía đã quy tụ
đầy đủ và nhờ ông bà, tổ tiên để mắt trông nom cũng như dặn dò vía không được
mải mê đi chơi quên đường về. Đến ngày hôm sau, con cháu, họ hàng, người thân
làm cỗ mời làng xóm đến ăn mừng sinh nhật ông
bà.
Những đồ dùng khi hành lễ như: chiếc đèn, thúng gạo,
cầu... sẽ được thầy cúng đưa lên bàn thờ tổ tiên và dặn dò tổ tiên trông nom,
cai quản. Sau 7 hoặc 9 ngày, con cháu sẽ lấy gạo và trứng, nấu cháo cho ông bà
ăn để có thêm sức khỏe, sống lâu với con cháu và nấu cơm cho con cháu ăn với
mong muốn được khỏe mạnh để chăm sóc ông bà, cha
mẹ.
Nghi lễ Hét Khoăn là tập quán lâu đời của người Nùng,
không chỉ mang lại niềm vui cho người cao tuổi, mà còn là bài học đạo đức cho
thế hệ trẻ về lòng hiếu thảo đối với ông bà, cha mẹ. Đối với người Nùng, đây
chính là món quà quý giá nhất của con cháu dành cho ông bà, cha mẹ mình, thể
hiện sự kính trọng, hiếu nghĩa của họ với các bậc sinh thành. Cùng với thời
gian, nhiều nghi thức trong nghi lễ Hét Khoăn được giản lược cho phù hợp với đời
sống hiện đại, song nghi lễ này vẫn được các thế hệ trong gia đình của người
Nùng tổ chức thường xuyên và trao truyền cho nhau. Chính quyền địa phương cũng
triển khai những biện pháp như tư liệu hóa và xuất bản những tài liệu giới thiệu
về nghi lễ Hét Khoăn, tạo điều kiện về không gian trình diễn để cộng đồng người
có cơ hội thực hành và truyền dạy các nghi thức của nghi lễ Hét Khoăn trong
nhiều sinh hoạt văn hóa của cộng
đồng.
Mai Thúy Hằng
Nghi lễ Hét Khoăn thường diễn ra từ chiều hôm trước, qua
đêm, đến hết ngày hôm sau, tại gian thờ tổ tiên người được mừng sinh nhật. Để
thực hiện nghi lễ, chủ nhà phải mời thầy cúng về cầu an, cầu bản mệnh, sức khoẻ
cho người được mừng sinh nhật, sau đó cho cả gia đình. Lễ vật cúng gồm có: lợn
quay, gà luộc, bánh dày đặt trong các mâm: đón mừng hồn, vía; cầu mong sức khỏe;
cúng trên ban thờ tổ tiên, mâm tiền và gạo dùng cho người âm.
Khi thực hiện nghi lễ, thầy cúng không sử dụng sách mà
phải học thuộc lòng các bài cúng và thực hiện các nghi thức chính, bao gồm: Nghi
thức cúng xin phép tổ tiên: mời tổ tiên chủ nhà về chứng kiến buổi
lễ và phù hộ cho con cháu mạnh khỏe, bình an; Nghi
thức cầu sức khỏe, cầu bình an: cầu mong cho hồn yên tâm, vui vẻ mà
gắn bó lâu dài với thể xác; Nghi
thức đổ thêm nước sinh mệnh: với ý nghĩa bổ sung sinh khí, tinh thần
cho ông bà sống thọ, có nhiều phúc lộc; Nghi
thức trồng cây mệnh: tượng trưng cho số mệnh của ông bà, mong ông bà
mạnh khỏe, tươi tốt như cây rừng; Nghi
thức bổ sung lương thực vào bịch gạo mệnh: để gia hạn với Nam Tào,
kéo dài tuổi thọ người được mừng sinh
nhật.
Sau đó, thầy cúng thực hiện nghi thức cúng cầu mong sức
khỏe, bình an cho chủ nhà, đồng thời báo cáo với tổ tiên đã tìm thấy hồn vía bị
lạc về đúng với chủ, đã đổ đầy giếng nước, trồng được cây tươi tốt, khỏe mạnh,
đã đổ đầy bịch gạo mệnh và làm lễ cấp tiền mã cho thiên binh, thiên tướng, cảm
ơn họ vì đã giúp thầy cùng gia đình hoàn thành các nghi lễ mừng sinh
nhật.
Kết thúc nghi lễ, thầy cúng chúc mừng mọi vía đã quy tụ
đầy đủ và nhờ ông bà, tổ tiên để mắt trông nom cũng như dặn dò vía không được
mải mê đi chơi quên đường về. Đến ngày hôm sau, con cháu, họ hàng, người thân
làm cỗ mời làng xóm đến ăn mừng sinh nhật ông
bà.
Những đồ dùng khi hành lễ như: chiếc đèn, thúng gạo,
cầu... sẽ được thầy cúng đưa lên bàn thờ tổ tiên và dặn dò tổ tiên trông nom,
cai quản. Sau 7 hoặc 9 ngày, con cháu sẽ lấy gạo và trứng, nấu cháo cho ông bà
ăn để có thêm sức khỏe, sống lâu với con cháu và nấu cơm cho con cháu ăn với
mong muốn được khỏe mạnh để chăm sóc ông bà, cha
mẹ.
Nghi lễ Hét Khoăn là tập quán lâu đời của người Nùng,
không chỉ mang lại niềm vui cho người cao tuổi, mà còn là bài học đạo đức cho
thế hệ trẻ về lòng hiếu thảo đối với ông bà, cha mẹ. Đối với người Nùng, đây
chính là món quà quý giá nhất của con cháu dành cho ông bà, cha mẹ mình, thể
hiện sự kính trọng, hiếu nghĩa của họ với các bậc sinh thành. Cùng với thời
gian, nhiều nghi thức trong nghi lễ Hét Khoăn được giản lược cho phù hợp với đời
sống hiện đại, song nghi lễ này vẫn được các thế hệ trong gia đình của người
Nùng tổ chức thường xuyên và trao truyền cho nhau. Chính quyền địa phương cũng
triển khai những biện pháp như tư liệu hóa và xuất bản những tài liệu giới thiệu
về nghi lễ Hét Khoăn, tạo điều kiện về không gian trình diễn để cộng đồng người
có cơ hội thực hành và truyền dạy các nghi thức của nghi lễ Hét Khoăn trong
nhiều sinh hoạt văn hóa của cộng
đồng.
Mai Thúy Hằng
