Họa tiết thổ cẩm của người Nùng Phàn Sình.
Ảnh: Hồng Vân.
Sau khi dệt những mảnh vải bằng khung cửi
gỗ, người dân thu hái cây chàm về ngâm vào chum nước cả tháng cho đến khi nhàu
nát, sau đó chắt lấy nước rồi trộn một ít vôi, nhân hạt đào phai giã nát và ngâm
vải vào đó.
Vải diềm bâu nhuộm nước lá chàm chuyên để
may trang phục truyền thống của người Nùng ở các tỉnh miền núi phía Bắc. Tuy
nhiên, mỗi chi, nhánh của dân tộc Nùng lại có cách trang trí, thêm bớt họa tiết
riêng biệt. Không chỉ có quần áo mà cả vỏ gối, túi xách, tay nải, khăn đội đầu,
khăn trải bàn... của người Nùng Cháo, Nùng Ing, Nùng Phàn Sình đều làm bằng vải
chàm.
Sau khi dệt những mảnh vải bằng khung cửi
gỗ có kích thước bề ngang 40 cm, người dân thu hái lấy cây chàm về ngâm vào chum
nước hàng tháng trời cho đến khi lá nhàu nát. Sau đó họ mới chắt lọc lấy nước
rồi trộn một ít vôi, nhân hạt đào phai giã nát và khoắng đều tạo thành thứ nước
hỗn hợp màu xanh lam đậm hay còn gọi là màu
chàm.
Công đoạn nhuộm chàm cũng rất cầu kỳ. Mỗi
ngày phải hai lần vớt vải từ chum nước nhuộm chàm ra phơi khô rồi lại ngâm vào
chum. Liên tục lặp lại công đoạn đó trong vòng một tháng mới được tấm vải chàm
ưng ý. Nếu làm hỏng một trong các công đoạn này coi như tấm vải không thành,
phải bỏ đi làm
lại.
Việc thêu thùa với con gái người Nùng trước
kia rất được coi trọng, nhìn vào từng đường kim mũi chỉ có thể biết được đâu là
cô gái khéo léo, đảm đang. Khi về nhà chồng họ sẽ mang theo chăn, gối tự làm và
coi đó như “của hồi môn” cho hạnh phúc lứa đôi. Tất cả họa tiết thổ cẩm đều được
thêu tay trên nền vải chàm truyền thống. Đó là sự cách điệu họa tiết hình hoa
lá, mặt
trời...
Phụ nữ người Nùng khi thêu thường không cần
dùng khung. Ảnh: Hồng
Vân.
Vừa chăm chút từng đường kim mũi chỉ cho
sản phẩm, bà Nông Thị Nghị ở xã Hòa Cư (Cao Lộc) vừa giải thích, nếu thêu sai
một màu chỉ sẽ phải dỡ ra thêu lại rất mất công. Họa tiết thổ cẩm được phối hợp
giữa nhiều màu chỉ, thêu riêng từng màu. Bà Nghị thường tranh thủ buổi trưa rảnh
rỗi để thêu thùa. Nếu làm liên tục thì mất 3 ngày mới thêu xong áo gối truyền
thống có 9 bông
hoa.
Thông thường, phụ nữ người Nùng Phàn Sình
khi thêu không mấy khi sử dụng đến khung thêu. “Người nào thêu càng đều, càng
đẹp thì càng thể hiện được khả năng tư duy, bàn tay khéo léo trên nền chàm, nên
từ trước đến nay tôi vẫn thêu trơn như thế này”, người đàn bà 62 tuổi cho
biết.
Trên những chiếc áo chàm, phần khuy áo được
làm thủ công, đây là công đoạn mất nhiều thời gian nhất. Phải tốn hơn 3 ngày mới
khâu xong hàng khuy áo đều đặn, đẹp mắt. Đối với những chiếc vỏ gối dài 1,2 m và
1,8 m, tất cả họa tiết thổ cẩm được thêu trên nền vải chàm, họa tiết đối
xứng.
Tấm thổ cẩm theo nhiều hoa văn hình hoa lá,
mặt trời.
Hồng Vân
Họa tiết thổ cẩm của người Nùng Phàn Sình.
Ảnh: Hồng
Vân.
Sau khi dệt những mảnh vải bằng khung cửi
gỗ, người dân thu hái cây chàm về ngâm vào chum nước cả tháng cho đến khi nhàu
nát, sau đó chắt lấy nước rồi trộn một ít vôi, nhân hạt đào phai giã nát và ngâm
vải vào đó.
Vải diềm bâu nhuộm nước lá chàm chuyên để
may trang phục truyền thống của người Nùng ở các tỉnh miền núi phía Bắc. Tuy
nhiên, mỗi chi, nhánh của dân tộc Nùng lại có cách trang trí, thêm bớt họa tiết
riêng biệt. Không chỉ có quần áo mà cả vỏ gối, túi xách, tay nải, khăn đội đầu,
khăn trải bàn... của người Nùng Cháo, Nùng Ing, Nùng Phàn Sình đều làm bằng vải
chàm.
Sau khi dệt những mảnh vải bằng khung cửi
gỗ có kích thước bề ngang 40 cm, người dân thu hái lấy cây chàm về ngâm vào chum
nước hàng tháng trời cho đến khi lá nhàu nát. Sau đó họ mới chắt lọc lấy nước
rồi trộn một ít vôi, nhân hạt đào phai giã nát và khoắng đều tạo thành thứ nước
hỗn hợp màu xanh lam đậm hay còn gọi là màu
chàm.
Công đoạn nhuộm chàm cũng rất cầu kỳ. Mỗi
ngày phải hai lần vớt vải từ chum nước nhuộm chàm ra phơi khô rồi lại ngâm vào
chum. Liên tục lặp lại công đoạn đó trong vòng một tháng mới được tấm vải chàm
ưng ý. Nếu làm hỏng một trong các công đoạn này coi như tấm vải không thành,
phải bỏ đi làm
lại.
Việc thêu thùa với con gái người Nùng trước
kia rất được coi trọng, nhìn vào từng đường kim mũi chỉ có thể biết được đâu là
cô gái khéo léo, đảm đang. Khi về nhà chồng họ sẽ mang theo chăn, gối tự làm và
coi đó như “của hồi môn” cho hạnh phúc lứa đôi. Tất cả họa tiết thổ cẩm đều được
thêu tay trên nền vải chàm truyền thống. Đó là sự cách điệu họa tiết hình hoa
lá, mặt
trời...
Phụ nữ người Nùng khi thêu thường không cần
dùng khung. Ảnh: Hồng
Vân.
Vừa chăm chút từng đường kim mũi chỉ cho
sản phẩm, bà Nông Thị Nghị ở xã Hòa Cư (Cao Lộc) vừa giải thích, nếu thêu sai
một màu chỉ sẽ phải dỡ ra thêu lại rất mất công. Họa tiết thổ cẩm được phối hợp
giữa nhiều màu chỉ, thêu riêng từng màu. Bà Nghị thường tranh thủ buổi trưa rảnh
rỗi để thêu thùa. Nếu làm liên tục thì mất 3 ngày mới thêu xong áo gối truyền
thống có 9 bông
hoa.
Thông thường, phụ nữ người Nùng Phàn Sình
khi thêu không mấy khi sử dụng đến khung thêu. “Người nào thêu càng đều, càng
đẹp thì càng thể hiện được khả năng tư duy, bàn tay khéo léo trên nền chàm, nên
từ trước đến nay tôi vẫn thêu trơn như thế này”, người đàn bà 62 tuổi cho
biết.
Trên những chiếc áo chàm, phần khuy áo được
làm thủ công, đây là công đoạn mất nhiều thời gian nhất. Phải tốn hơn 3 ngày mới
khâu xong hàng khuy áo đều đặn, đẹp mắt. Đối với những chiếc vỏ gối dài 1,2 m và
1,8 m, tất cả họa tiết thổ cẩm được thêu trên nền vải chàm, họa tiết đối
xứng.
Tấm thổ cẩm theo nhiều hoa văn hình hoa lá,
mặt trời.
Hồng Vân
